Tây Đô là gì, tại sao lại gọi là Tây Đô, đúng là xứ sở "miền Tây" kì lạ?
Ngôn ngữ phản ánh quá trình lao động và chinh phục thiên nhiên của con người. Sau chuyến đi đến Cần Thơ thì mình đã có nhìn nhận sâu sắc hơn về quan điểm này thông qua sự đặc biệt trong quá trình hình thành cái tên của các địa danh tại nơi đây. Tại sao lại là Tây Đô, Cần Thơ, Cái Răng, Ninh Kiều,... mà không phải là những cái tên khác? Câu trả lời cho câu hỏi này cũng sẽ phản ánh quá trình phát triển đầy đặc biệt của dân nơi đây. Trong khuôn khổ bài viết này, vì kiến thức có hạn nên Sách Cũ Tây Đô chỉ đưa ra một vài lý giải về các địa danh chứ không thể đầy đủ, mong người đọc nếu quan tâm có thể bổ sung thêm.
1. Tây Đô
Tây Đô xuất hiện nhiều trong các địa điểm tại Cần Thơ, như sách cũ Tây Đô, chợ Tây Đô,... nhưng không ai biết biệt danh Tây Đô có từ lúc nào cả. Có những giả thuyết cho rằng người dân khi đến đô thị sầm uất này trong thời kỳ khai thác thuộc địa lần thứ nhất đã bắt đầu gọi Cần Thơ là Tây Đô - tức thủ đô của Miền Tây vì sự phát triển của nó với tư cách là một thành phố trung tâm. Tuy nhiên ghi nhận trong sách vở lần đầu tiên là trong tác phẩm Một tháng ở Nam Kỳ của Phạm Quỳnh. Trong Một tháng ở Nam kỳ, Phạm Quỳnh viết về tỉnh Cần Thơ hai lần, khoảng 4 trang, trong có chi tiết về tên gọi Tây Đô. Lần thứ nhất, khi giới thiệu khái quát về các tỉnh thành Nam kỳ, Phạm Quỳnh viết: “Cần Thơ là tỉnh thành lớn nhất về miền Tây, người ta thường gọi là thủ đô của miền Tây (la capitale de l’Ouest), cũng chưa đặt ra thành phố tự trị mà coi cái cơ phát đạt sau này còn to lớn lắm” (trang 89). Lần thứ hai, khi đã đặt chân lên đất Cần Thơ, ngoạn cảnh một vòng phố xá, Phạm Quỳnh nhận xét: “Cần Thơ có cái vẻ mỹ miều xinh xắn, sạch sẽ phong quang, thật xứng tên làm tỉnh đầu của miền Tây (la capitale de l’Ouest). Đường phố thênh thang, cửa nhà san sát (sic), các nhà buôn Tây cũng nhiều hơn các tỉnh khác, có chỗ coi xinh đẹp hơn Sài Gòn” (trang 138).
Tác phẩm được viết vào năm 1918 - 1920 mà ông đã nghe người ta thường gọi là thủ đô của miền Tây tức tên gọi Tây Đô đã xuất hiện từ trước đó nữa. Tuy nhiên, cái biệt danh thủ đô của miền Tây chỉ dừng lại ở biệt danh chứ không phải cấp hành chính chính thức. Cho đến hiện tại, Cần Thơ vẫn được nhiều người gọi là Tây Đô vì thành phố này vẫn giữ được vị thế của mình khi là đô thị trung tâm, lớn nhất của Đồng bằng Sông Cửu Long và là thành phố trực thuộc TW duy nhất của khu vực Miền Tây Nam Bộ.
Ảnh minh hoạ về vùng đất Tây Đô (Nguồn: Sakos)
2. Cần Thơ
Có nhiều giả thuyết về tên gọi này, Sách Cũ Tây Đô sẽ lấy hai giả thuyết tiêu biểu được ghi nhận trên cổng thông tin điện tử Thành phố Cần Thơ.
Quan điểm đầu tiên cho rằng ngày xưa, khi chưa lên ngôi vua, Chúa Nguyễn Ánh vào Nam và đã đi qua nhiều vùng châu thổ sông Cửu Long. Một hôm, đoàn thuyền của Chúa đi theo sông Hậu vào địa phận thủ sở Trấn Giang (Cần Thơ xưa). Đêm vừa xuống, thì đoàn thuyền cũng vừa đến Vàm sông Cần Thơ (bến Ninh Kiều ngày nay). Đoàn thuyền đang lênh đênh trên mặt nước ở ngã ba sông này, Chúa nhìn vào phía trong thấy nhiều thuyền bè đậu dài theo hai bờ sông, đèn đóm chiếu sáng lập loè. Giữa đêm trường canh vắng, vọng lại nhiều tiếng ngâm thơ, hò hát, tiếng đàn, tiếng sáo hoà nhau nhịp nhàng. Chúa thầm khen về một cảnh quan sông nước hữu tình. Chúa mới có cảm nghĩ ban cho con sông này một cái tên đầy thơ mộng là Cầm thi giang tức là con sông của thi ca đàn hát. Dần dần 2 tiếng Cầm thi được lan rộng trong dân chúng và nhiều người nói trại ra là Cần Thơ. Tên Cần Thơ nghe thấy hay và đẹp nên được người trong vùng chấp nhận và cùng gọi là sông Cần Thơ.
Quan điểm thứ hai: cái tên “Cần Thơ” xuất hiện đầu tiên dùng để chỉ con rạch có nhiều cá “Kìn Tho”, loại cá sặc rằn có nhiều ở vùng này, được dùng làm khô tới nay vẫn còn nhiều người mình ưa chuộng. Người Lục Tỉnh có thói quen gọi tên sông rạch bằng loại thực sinh vật có nhiều dưới sông. Như rạch Bần, rạch Gốc, rạch Bùn, rạch Cát, rạch Cá Tra, rạch Cá Sấu, rạch Cá Chốt, rạch Cá Trê. v.v... Và con rạch có nhiều cá “kìn tho” được gọi là rạch “Kìn Tho”. “Kìn Tho” là tiếng Khmer, người Khmer đọc âm “kìn” trong cổ họng nghe như “ân”. Thuở đó người Việt Nam có thói quen đọc âm “ân” là “in” như nhin sâm/ nhân sâm, tiểu nhin/tiểu nhân, nhân nghĩa/nhin ngãi...
Do vậy “kìn tho” được người Việt Nam địa phương đọc trại thành Cần Thơ, và con rạch có nhiều cá “ kìn tho” được người mình gọi là rạch Cần Thơ. (Lê Trung Hoa - Ðịa Danh Nam Bộ).
3. Cái Răng
Ai đi đến Cần Thơ thì chắc chắn cũng sẽ ghé thăm chợ nổi Cái Răng rất nổi tiếng. Các cô chú hướng dẫn viên cũng có giới thiệu về nguồn gốc tên gọi của nơi đây và dưới đây là một số các giả thuyết được ghi nhận về tên gọi của địa danh đặc biệt của Cần Thơ này:
Người dân tại Cần Thơ kể theo một truyền thuyết như sau. Theo đó, tên gọi Cái Răng xuất phát từ câu chuyện hồi đầu thời khẩn hoang, lập ấp. Truyền thuyết nói về con cá sấu với thân hình rất lớn dạt vào đây, răng của nó cắm vào miệng đất này. Từ đó mà khi chợ nổi hình thành lên, người ta đã dùng tên Cái Răng để đặt cho chợ nổi.
Tuy nhiên, trong cuốn “Tự vị” tiếng nói miền Nam của nhà nghiên cứu Vương Hồng Sển thì nói khác. Cái Răng có nguồn gốc từ chữ Khmer là “karan” nghĩa là “cà ràng” (ông táo). Người Khmer ở Xà Tón (Tri Tôn) làm rất nhiều karan đi bán khắp nơi để phục vụ trong việc chế biến món ăn, đặc biệt là họ bán rất nhiều tại khu vực sông nước Cần Thơ này. Do từ khó đọc mà lâu dần, người Việt đã phát âm của chữ “karan” thành chữ “cà ràng” rồi Cái Răng. Sự phát âm này là do thói quen dùng từ theo ngôn ngữ sinh hoạt hàng ngày
“Đôi nét về hình thù cái Cà ràng: Nhìn tổng quan về cái cà ràng thì nó có hình thù như con số 8 để nằm, một đầu là ba ông Táo lú đầu lên cao để đội nồi ơ siêu trách, còn một đầu kia nắn cái bụng chang bang dài dài vừa vặn với cây củi chụm. Bụng này chứa được tro nhiều không rơi rớt ra ngoài, lại ấm cúng che kín gió, mau chín mau sôi.”
Kết luận
Như vậy có thể thấy những tên gọi đã phản ánh rất nhiều về nề nếp sinh hoạt của cư dân bản địa tại khu vực Cần Thơ và cả sự ảnh hưởng văn hóa từ những cuộc di dân trong lịch sử. Những nét riêng biệt này tạo ra cho Cần Thơ hình ảnh của một đô thị sông nước rất thú vị và đáng ghé thăm. Nếu có cơ hội, bạn có thể tìm đọc những đầu sách hay về các địa danh và văn hóa Cần Thơ để tìm hiểu sâu hơn nữa về những kiến thức đặc biệt này.
Và nếu một lần ghé đến Cần Thơ có thể ghé thăm Sách Cũ Tây Đô để mang về những món quà tuyệt vời cho người thân và bạn bè nhé!
