Vùng đất Nam bộ nếu đặt trong tiến trình phát triển chung của cả dải đất Việt thì là một vùng đất còn rất non trẻ. Đàng Trong trước đây chưa kéo dài đến vùng Nam bộ ngày nay. Vùng này trước đây là một vùng đất hoang sơ, thưa người sống. Nhưng từ khi dòng họ Mạc di cư đến đây lập nghiệp thì vùng đất này dần trở thành một khu vực trù phú, đến độ các sử gia ngày đó không hết lời tán thán. Công lớn phải kể đến hai cha Mạc Cửu và Mạc Thiên Tích. Dưới đây là vài nét chính về hành trình của những người mở đất, viết nên trang sử vàng cho dải đất phương Nam. Hãy cùng Sách cũ Tây Đô tìm hiểu chút nhé!
TỔNG TRẦN HÀ TIÊN (1655-1735) - MẠC CỬU
Tượng được đặt tại thị xã Hà Tiên, Kiên Giang
Nguồn hình: Wikipedia
1. Mạc Cửu: Người tiên phong dựng nghiệp trên vùng đất mới
Năm 1671, Mạc Cửu (1655–1735) – một thương nhân người Hoa ở Quảng Đông – cùng gia đình và đồng hương rời quê hương, lênh đênh trên biển Đông để thoát khỏi ách thống trị của nhà Thanh. Sau bao tháng ngày gian nan, đoàn người đặt chân lên vùng đất hoang sơ thuộc Chân Lạp (nay là Campuchia). Với tầm nhìn của một nhà kinh doanh lão luyện, ông nhận ra tiềm năng của vùng duyên hải vịnh Thái Lan. Từ Sài Mạt (Kampot), ông dần xây dựng cơ nghiệp bằng nghề buôn bán, khai thác tài nguyên, và đặc biệt là mở sòng bạc thu thuế.
Nhưng sóng gió ập đến khi quân Xiêm La xâm lược Chân Lạp. Bị bắt sang Xiêm 10 năm, Mạc Cửu vẫn kiên trung giữ vững ý chí. Năm 1700, ông trốn về và bắt đầu sự nghiệp vĩ đại nhất đời mình: biến vùng đất hoang vu thành thương cảng trù phú.
Đền thờ dòng họ Mạc, toạ lạc tại Đường số 28, Bình San, Hà Tiên, Kiên Giang
Nguồn hình: crystalbay
2. Hà Tiên: Thủ phủ của một “tiểu quốc” trù phú
Từ năm 1700, Mạc Cửu chiêu mộ lưu dân Việt, Hoa, Chăm, Khmer… khai phá đất đai, lập nên 7 xã thôn trải dài từ Phú Quốc đến Cà Mau. Trong đó, Hà Tiên trở thành trung tâm hành chính và thương mại sầm uất. Pierre Poivre, thương nhân Pháp thế kỷ XVIII, miêu tả Hà Tiên như “xứ sở của những người siêng năng”, nơi “hải cảng mở rộng cho tất cả các nước, ruộng đồng phì nhiêu, kênh rạch chằng chịt”.
Năm 1708, trước áp lực từ Xiêm La và nội chiến Chân Lạp, Mạc Cửu quyết định dâng đất cho chúa Nguyễn Phúc Chu. Được chúa phong làm Tổng binh trấn Hà Tiên, ông chính thức đưa vùng đất này vào bản đồ Đại Việt. Đây là bước ngoặt lịch sử, mở đường cho sự phát triển bền vững của miền Tây Nam Bộ.
3. Mạc Thiên Tích: Kế nghiệp cha, mở rộng bờ cõi
Năm 1735, Mạc Cửu qua đời, con trai ông – Mạc Thiên Tích (tức Mạc Thiên Tứ) – tiếp quản sự nghiệp. Với tài năng quân sự và ngoại giao, Mạc Thiên Tích không chỉ củng cố Hà Tiên mà còn mở rộng lãnh thổ:
- Năm 1739, thành lập 4 huyện mới: Long Xuyên (Cà Mau), Kiên Giang (Rạch Giá), Trấn Giang (Cần Thơ), Trấn Di (Bạc Liêu).
- Năm 1755, nhận đất từ vua Chân Lạp Nặc Nguyên, sáp nhập vùng Tầm Bôn (Cần Thơ) và Lôi Lập (Long Xuyên).
- Năm 1758, sau khi giúp Nặc Tôn lên ngôi, ông được tặng 5 phủ miền Đông Nam Chân Lạp, mở rộng địa giới đến tận Châu Đốc.
Nhờ công lao này, dòng họ Mạc được chúa Nguyễn phong làm Vương tôn, đời đời trấn giữ Hà Tiên.
Mộ phần Mạc Thiên Tích
Nguồn hình: laodong
4. Phú Quốc: Hòn ngọc từ bàn tay khai phá của Mạc Cửu
Trong 7 xã thôn Mạc Cửu thành lập, Phú Quốc (Koh Tral) giữ vị trí chiến lược. Từ hòn đảo hoang, ông biến nơi đây thành thương cảng sầm uất, thu hút thương nhân khắp châu Á. Sử sách ghi rằng, Phú Quốc thời kỳ này “đất đai màu mỡ, dân cư đông đúc, là nơi giao thương của người Việt, Hoa, Chà Và…”.
Đến nay, Phú Quốc vẫn mang dấu ấn của dòng họ Mạc: Từ tên gọi (nghĩa là “vùng đất giàu có”) đến những di tích như Dinh Cậu – nơi thờ phụng Mạc Cửu như một vị thần hộ mệnh của ngư dân.
5. Di sản của dòng họ Mạc: Từ lịch sử đến huyền thoại
Công lao của Mạc Cửu và Mạc Thiên Tích được sử gia Lê Văn Lan đánh giá: “Họ đã biến vùng đất chết thành vùng đất sống, đặt nền móng cho sự thống nhất lãnh thổ”. Nhờ tầm nhìn xa trông rộng, hai cha con không chỉ mở mang bờ cõi mà còn xây dựng nền văn hóa đa sắc tộc, kết nối Đông – Tây qua con đường hàng hải.
Ngày nay, Hà Tiên vẫn lưu giữ đền thờ họ Mạc uy nghiêm, nơi người dân tri ân công đức của những bậc tiền nhân. Trên đảo Phú Quốc, tên tuổi Mạc Cửu được nhắc đến như một huyền thoại – người đã biến giấc mơ “đất lành chim đậu” thành hiện thực.
Đền thờ dòng họ Mạc, toạ lạc tại Đường số 28, Bình San, Hà Tiên, Kiên Giang
Nguồn hình: crystalbay
Lời lết: Khúc tráng ca của những người mở đất
Hơn 300 năm trước, từ bàn tay và khối óc của Mạc Cửu, Mạc Thiên Tích, vùng đất phương Nam dần hiện lên với ruộng đồng phì nhiêu, thương cảng tấp nập. Họ không chỉ là những nhà khai phá, mà còn là người viết nên trang sử hùng tráng về ý chí kiên cường và tinh thần đoàn kết dân tộc. Câu chuyện của dòng họ Mạc mãi là bài học quý về lòng dũng cảm, tầm nhìn và tình yêu quê hương – những giá trị còn vang vọng đến muôn đời sau.
